Inteligentne specjalizacje regionu

Nauki o życiu (life sciences) to jedna z najdynamiczniej rozwijających się branż na świecie. Także w Małopolsce. To specjalizacja interdyscyplinarna leżąca na pograniczu nauk medycznych, biologicznych i biochemicznych. Tutaj innowacje powstają każdego dnia.

Life science to bardzo szerokie pojęcie. Dlatego podzielono je na dwie grupy wartości. Pierwszą jest zdrowie i jakość życia. Składają się na nią produkty i technologie stosowane w profilaktyce, diagnostyce, leczeniu i rehabilitacji chorób zarówno ludzi, jak i zwierząt. Drugą grupę stanowi biogospodarka i wchodzące w jej skład półprodukty i produkty wykorzystywane do produkcji farmaceutyków, kosmetyków, żywności, materiałów i energii. Innowacja kosztuje. Dlatego w life science odnotowuje się wysokie nakłady małopolskich przedsiębiorstw na B+R. Nakłady te rosną rok do roku. Life science ma spore udziały w profilu kształcenia przyszłych kadr (w Małopolsce duży odsetek studentów kształci się na kierunkach biologicznych, rolniczych i ochrony środowiska).

Kolejnym warunkiem powodzenia w rozwoju specjalizacji jest ścisła współpraca różnych środowisk. Potrzebny jest transfer wiedzy z laboratoriów uniwersyteckich do przedsiębiorstw. W Małopolsce jest ku temu klimat. Duża liczba instytucji otoczenia biznesu kieruje swoją ofertę do przedsiębiorstw z branży life science. Największe z tych instytucji to Klaster LifeScience Kraków, MedCluster oraz Jagiellońskie Centrum Innowacji.

Małopolskie Centrum Biotechnologii wspiera współpracę między nauką a biznesem i prowadzi badania naukowe. Do jednostek badawczo-rozwojowych należą ponadto Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN im. Jerzego Habera, Instytut Farmakologii PAN oraz Instytut Zootechniki PIB.

Przykładowe zastosowania: telemedycyna, teleopieka, wytwarzanie leków, produkcja zdrowej żywności, nowoczesne metody ochrony roślin, procesy dot. gospodarki w obiegu zamkniętym.

Konsumpcja energii rośnie bardzo szybko. Dlatego świat zmierza w stronę trwałego i zrównoważonego systemu energetycznego, redukcji emisji dwutlenku węgla i paliw kopalnych, rozwoju odnawialnych źródeł energii. To także kierunek, w którym podąża Małopolska.

Globalny udział odnawialnych źródeł energii w produkcji energii elektrycznej wynosi ok. 23%, licząc energetykę wodną, słoneczną, wiatrową, fotowoltaikę oraz biomasę i biopaliwa. Polska ze źródeł odnawialnych pozyskuje dziś ponad 13,5% energii. Zgodnie z dyrektywą unijną do 2020 roku udział energii odnawialnej nie może być niższy niż 15%. Czasu zostało niewiele. Dziś każdy nowoczesny region stara się działać w oparciu o zrównoważoną energię. Także Małopolska.

Co robimy w tym obszarze? Zwiększamy wykorzystanie odnawialnych źródeł energii, podnosimy efektywność energetyczną małopolskich firm, redukujemy emisję zanieczyszczeń oraz wprowadzamy niskoemisyjny transport miejski. Energia zrównoważona – jako inteligenta specjalizacja – obejmuje w dużym skrócie zagadnienia rozwoju energetyki oraz wykorzystania energii. Skupia się na czystych technologiach energetycznych, efektywności energetycznej i energetyce prosumenckiej.

Już dziś region dysponuje wysokim potencjałem do badań nad technologiami energetycznymi. Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie jest koordynatorem jednego z 6 tzw. węzłów (CC PolandPlus) tworzących międzynarodową Wspólnotę Wiedzy i Innowacji (KIC InnoEnergy). Budżet Wspólnoty wynosi ok. 100-150 mln euro na rok. Tworzą ją najlepsze europejskie uczelnie i instytuty naukowe pracujące nad innowacjami w obszarze energetyki.

Wśród wiodących jednostek badawczych działa Centrum Zrównoważonego Rozwoju i Poszanowania Energii WGGiOŚ AGH w Miękini, Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN oraz Małopolskie Centrum Budownictwa Energooszczędnego. Wśród instytucji otoczenia biznesu jest to m.in. Klaster „Zielone Podhale” oraz Klaster Zrównoważona Infrastruktura.

Przykładowe zastosowania: nowoczesne i odnawialne metody pozyskiwania i przetwarzania energii oraz jej magazynowanie, biopaliwa, inteligentne budynki, systemy transportowe i energetyczne, poprawa efektywności energetycznej budynków.

Choć komunikacja towarzyszy ludziom od zawsze, to rozwój technologii znacznie ją ułatwił. Dziś jesteśmy społeczeństwem informacyjnym. Trudno wskazać dziedzinę życia, w której nie wykorzystuje się technologii informacyjno-komunikacyjnych.

Zasoby informacji stale się powiększają, a równocześnie są coraz bardziej rozproszone. Aby móc sprawnie i szybko korzystać ze zgromadzonych danych potrzebna jest technologia. Z pomocą przychodzi sektor ICT, czyli w skrócie działania zajmujące się produkcją urządzeń komunikacyjnych i informatycznych oraz usługi im towarzyszące.

Jaki związek ma ten sektor ze społeczeństwem informacyjnym? Tylko w społeczeństwie informacyjnym przetwarzanie informacji z wykorzystaniem ICT stanowi znaczącą wartość ekonomiczną, społeczną i kulturową. ICT sprzyjają upowszechnianiu informacji i wiedzy, a granice geograficzne nie stanowią przeszkody dla przepływu informacji.

Małopolska jest regionem o wysokiej koncentracji firm z branży ICT, zajmuje drugie miejsce wśród województw o najwyższym wskaźniku zatrudnienia w tym sektorze. Przedsiębiorstwa funkcjonujące w obrębie tej specjalizacji przeznaczają wysokie nakłady na B+R.

Przedsiębiorstwa z sektora ICT wspiera kilka instytucji otoczenia biznesu: Krakowski Park Technologiczny, Centrum Inteligentnych Systemów Informatycznych (to platforma współpracy między światem nauki i światem biznesu oraz instytucjami samorządowymi, wdraża innowacyjne rozwiązania w przedsiębiorstwach) oraz Akademickie Centrum Komputerowe CYFRONET AGH (jedno z największych centrów superkomputerowych i sieciowych w Polsce, dysponuje najszybszymi komputerami w Polsce).

Przykładowe zastosowania: aplikacje/platformy m.in. dotyczące zdrowia, zanieczyszczeń powietrza, edukacyjne, wykorzystanie danych satelitarnych/nawigacja, e-zdrowie, e-szpital, e-administracja, Internet rzeczy, zastosowania druku 3D, zarządzanie informacją, analiza danych.

Przemysł chemiczny to kluczowy sektor polskiej gospodarki. W dużej części buduje krajowy eksport. Produkty, które wytwarza są wykorzystywane w niemalże wszystkich gałęziach rynku. Branża chemiczna należy do strategicznych także w Małopolsce.

Polska Izba Przemysłu Chemicznego do największych wyzwań dla branży chemicznej zalicza poprawę innowacyjności. Innowacje to właściwie jedyna droga do dalszego rozwoju europejskiej branży chemicznej na rynku globalnym. Przemysł chemiczny będzie nadal przechodził wiele istotnych zmian, a rynek będzie wymuszał rozwój nowoczesnych technologii wytwarzania i nowych materiałów.

Małopolska specjalizacja obejmuje w szczególności programy zmierzające do wdrażania nowych związków, materiałów i technologii chemicznych, a także rozwiązań z dziedziny inżynierii chemicznej. Branżę charakteryzuje wysoka wydajność pracy, wciąż powstają nowe przedsiębiorstwa. Warto zwrócić uwagę na dużą skalę eksportu produktów chemicznych wytwarzanych w regionie (w 2016 roku wartość eksportu wyniosła 1,3 mld EUR).

Patrząc na mapę małopolskich ośrodków przemysłu chemicznego dowiemy się, że największe firmy znajdują się w Tarnowie, Oświęcimiu, Alwernii oraz Skawinie. Zakłady zlokalizowane w poszczególnych ośrodkach są nie tylko producentami wyrobów o strategicznym znaczeniu, ale także znaczącymi pracodawcami.

Wśród instytucji otoczenia biznesu oferujących usługi bezpośrednio dla podmiotów z zakresu chemii jest Tarnowski Klaster Przemysłowy S.A. i Stowarzyszenie Naukowo-Techniczne Inżynierów i Techników Przemysłu Naftowego i Gazowniczego. Ponadto małopolską branżę chemiczną wspierają jednostki badawczo-rozwojowe, m.in.: Wydział Chemii Uniwersytetu Jagiellońskiego (władze uczelni planują powołać centrum badawczo-rozwojowe) oraz Instytut Katalizy i Fizykochemii Powierzchni PAN im. Jerzego Habera.

Przykładowe zastosowania: nowe postacie i składniki leków, innowacyjne kosmetyki wspomagające leczenie, nawozy i środki ochrony roślin, bioprodukty, technologie ograniczania emisji zanieczyszczeń, produkcja i wykorzystanie biopaliw, surowców naturalnych i odpadów.

Branża metalowa jest jedną z najdynamiczniej zmieniających się branż polskiego przemysłu. Wzrasta produkcja, przybywa przedsiębiorstw, postępuje automatyzacja. Nie brak jednak zagrożeń. Wyzwaniem dla branży jest sytuacja geopolityczna, która znacząco wpływa na ceny metali.

Specjalizacja (produkcja metali) obejmuje badania i rozwój głównie technologii wytwarzania i kształtowania materiałów opierających się na tworzywach metalicznych i ceramicznych oraz zagospodarowywaniu odpadów. Produkcja metali obejmuje w szczególności rozwój wyrobów metalowych na potrzeby branży elektrycznej i energetycznej. Uwzględnia także badania z zakresu inżynierii materiałowej. Z kolei wyrobami z pozostałych mineralnych surowców niemetalicznych są przede wszystkim: szkło, porcelana, ceramika, cement, wapno, gips.

Małopolska w ramach tej specjalizacji wykazuje się bardzo dużą aktywnością badawczo-rozwojową. Ta z kolei przekłada się na wysoki wskaźnik innowacji w poszczególnych przedsiębiorstwach (75% małopolskich firm wprowadziło innowacje w ostatnich latach). Ponadprzeciętne zatrudnienie, relatywnie wysokie wynagrodzenia oraz dynamika powstawania nowych firm mogą świadczyć z jednej strony o dobrej kondycji sektora, z drugiej o potencjale do tworzenia wysokiej wartości dodanej.

Dużą szansą dla małopolskiej branży metalowej jest współpraca z ośrodkami i przedsiębiorstwami ze Śląska. Pozwoli ona skuteczniej konkurować przedsiębiorcom z obu regionów na arenie międzynarodowej.

W Małopolsce funkcjonuje kilka instytucji otoczenia biznesu, które swoją ofertę kierują do podmiotów z obszaru produkcja metali. Należą do nich: Stowarzyszenie Techniczne Odlewników Polskich, Technologiczny Klaster Odlewniczy Modern Cast Sp. z o.o., a także spółki INNOAGH i INTECH PK, umożliwiające transfer wiedzy z uczelni, przy których działają. Istnieją w regionie także jednostki badawczo-rozwojowe wspierające branżę metali tj. Instytut Odlewnictwa oraz Instytut Zaawansowanych Technologii Wytwarzania

Przykładowe zastosowania: nowoczesne podzespoły w maszynach, urządzeniach i środkach transportu, innowacyjne rozwiązania konstrukcyjne w przemyśle, budownictwie, przetwórstwie surowców, technologie wytwarzania odlewów, produkty ze szkła i ceramiki.

Elektrotechnika i przemysł maszynowy jako gałęzie przemysłu elektromaszynowego stanowią dziś jeden z największych sektorów przemysłowych na świecie. Produkty wytwarzane w ramach tego sektora (m.in. maszyny, urządzenia elektryczne) stanowią najważniejsze towary eksportowe Małopolski.

Sektor obejmuje produkcję wyrobów elektronicznych, optycznych, urządzeń elektrycznych i mechanicznych, a także produkcję pojazdów, środków transportu oraz ich komponentów. Nakłady inwestycyjne na maszyny i urządzenia są nie tylko związane z wdrażaniem nowoczesnych technologii. W dużej mierze są to nakłady na transfer innowacji do firm. Dzięki temu sektor cechuje wysoki odsetek przedsiębiorstw innowacyjnych (57% małopolskich firm wprowadziło co najmniej jedną z innowacji produktowych, procesowych, organizacyjnych bądź marketingowych).

Małopolska jest ważnym eksporterem produktów elektromaszynowych. Eksport maszyn i urządzeń elektrycznych oraz ich części, a także pojazdów nieszynowych oraz ich części i akcesoriów wyniósł w ostatnich latach kilka miliardów euro. Dominujący obszar działalności małopolskich firm w obrębie tej specjalizacji to naprawa, konserwacja oraz instalowanie maszyn i urządzeń.

Do instytucji otoczenia biznesu należy Tarnowski Klaster Przemysłowy S.A., którego głównym zadaniem jest tworzenie warunków i klimatu sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości. Zapewnia on przedsiębiorcom pełne wsparcie i konsulting formalno-prawny. Do jednostek badawczo-rozwojowych należy Instytut Zaawansowanych Technologii Wytwarzania oraz Centrum Badawczo-Rozwojowe funkcjonujące w ramach Zakładów Mechanicznych Tarnów S.A.

Przykładowe zastosowania: inżynieria medyczna i sztuczne narządy, urządzenia do terapii i diagnostyki medycznej, nowoczesne maszyny m.in. dla sektorów rolniczych i leśnych, środki transportu i systemy transportowe, sensory fi zyczne, chemiczne oraz biosensory i sieci sensorowe, inteligentne tekstylia, elektronika osobista, technologie automatyzacji i robotyzacji procesów, ogniwa słoneczne trzeciej generacji, optoelektroniczne urządzenia i systemy oraz sieci optyczne.

Polska jest jednym z największych eksporterów produktów i usług sektora kreatywnego (17. pozycja wśród wszystkich gospodarek świata). Znajdujemy się w grupie dziesięciu największych eksporterów wzornictwa na świecie. Małopolska ma w t ym swój spory udział.

Przemysły kreatywne to jedna z najmłodszych gałęzi gospodarki. Została nazwana dopiero pod koniec ubiegłego wieku. Wtedy amerykański socjolog i ekonomista Richard Florida wyodrębnił klasę kreatywną. To ona stanowiła według niego źródło rozwoju cywilizacji postindustrialnej. Zaliczył do niej naukowców, badaczy i wynalazców, artystów, architektów, pisarzy, wydawców, dziennikarzy, informatyków i programistów. Klasę kreatywną zdaniem Floridy cechują trzy podstawowe wartości (tzw. 3T): talent, tolerancja i technologia.

Podobnie zdefiniowaliśmy małopolską specjalizację. Wszystkie aktywności tworzone w jej ramach mają swoje źródło w indywidualnych zdolnościach i talencie, mają potencjał tworzenia dobrobytu i miejsc pracy. Podmioty działające w branżach kreatywnych pod względem tworzenia i wdrażania innowacji należą do najbardziej aktywnych na rynku. Małopolska specjalizacja obejmuje przemysły kreatywne, projektowanie graficzne, gry komputerowe i oprogramowanie, wzornictwo przemysłowe, architekturę, modę oraz przemysły czasu wolnego. Zalicza się do nich turystykę, rozrywkę i rekreację.

Przemysły czasu wolnego mają tu doskonały klimat do rozwoju. Małopolska to jeden z najatrakcyjniejszych turystycznie regionów w Polsce. Unikatowe dziedzictwo kulturowe (najwięcej zabytków UNESCO w kraju) i przyrodnicze (najwięcej parków narodowych w kraju), a także mnogość oferty kulturalnej (liczne muzea, galerie, teatry, festiwale o międzynarodowej renomie) powoduje, że jest zarazem najchętniej odwiedzanym regionem w kraju. Kraków otrzymał tytuł Europejskiej Stolicy Kultury i Miasta Literatury UNESCO. W Krakowie organizowana jest także największa w Europie Centralnej konferencja dotycząca branży gier – Digital Dragons – w której co roku uczestniczy ponad 1500 specjalistów, twórców oraz przedstawicieli biznesu.

Przemysły kreatywne i czasu wolnego mogą liczyć na wsparcie różnych instytucji otoczenia biznesu. Działa tu Małopolski Klaster Poligraficzny, Klaster Kultury i Czasu Wolnego INRET, Krakowski Klaster Gastronomiczny oraz Małopolski Klaster Turystyczny Beskid. W ramach Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie działa najstarszy w Polsce Wydział Form Przemysłowych kształcący projektantów wzornictwa przemysłowego. Specjalizację cechuje wysoka wydajność pracy oraz wysoki odsetek studentów kierunków artystycznych.

Przykładowe zastosowania: produkcje fi lmowe, gry wideo, technologie i rozwiązania dla mediów, projektowanie ubiorów i przedmiotów, systemy informatyczne i aplikacje umożliwiające dostęp m.in. do informacji turystycznej, rezerwacji miejsc, dostępności oferty turystycznej, aktywna turystyka.